Tweede golf

Intro

De tweede feministische golf is de benaming van een periode van feministisch activisme eind jaren 1960 – jaren 1970.  Ze paste in een bredere beweging van maatschappelijk protest, denk maar aan het studentenprotest van mei '68. Op deze website maak je kennis met die feministische beweging in Vlaanderen. Wat wilden de feministen 'van de tweede golf'? En hoe blikken ze vandaag terug op die periode?

Dolle Mina

Eind februari 1970 stond er een zoekertje in de krant: "beste mina, ik verwacht u op zaterdag 28 feb. vanaf 2.30 u. […] babysit is voorzien. tot zaterdag, mina". Met deze kleine oproep en wat telefoontjes was Dolle Mina Antwerpen geboren, naar Nederlands voorbeeld. Amper vier dagen na hun oprichting betoogden de Antwerpse Dolle Mina's aan een verzekeringskantoor waar alleen mannelijke personeelsleden mochten roken. Ze droegen de slogan “Vrouwen hebben ook recht op longkanker!” en klaagden de verschillen in loon en promotiekansen bij het bedrijf aan.

Feminisme nieuwe stijl

Dolle Mina was een typische organisatie van de tweede golf: een groep jonge vrouwen die een radicalere toon hanteerde dan de bestaande vrouwenorganisaties en met snel opgezette, speelse straatacties de aandacht trok van de pers. Meer dan enkele tientallen leden telde zo'n groep niet, maar ze verwoordden de ontevredenheid van veel meer vrouwen. Dat bleek toen een aantal Belgische feministen in 1972 besloot om in Brussel een 'Vrouwendag' te organiseren. Het werd een overrompelend succes, met in plaats van de verwachte 500 vrouwen 8 à 10.000 aanwezigen.

Eén van de bekendste slogans uit die tijd is "het persoonlijke is politiek". Wanneer vrouwen met elkaar spraken, kwamen steeds dezelfde verhalen naar boven. De ongelijkheid zat overal: in relaties, het gezin, het onderwijs, op het werk enz. Vrouwenonderdrukking, zoals de term toen luidde, was geen privékwestie, maar een maatschappelijk probleem.

Ook autonomie was een belangrijk begrip voor de feministes van de tweede golf: ze wilden zelf hun prioriteiten en standpunten bepalen en niet ondergeschikt zijn aan een vakbond, partij of koepelorganisatie. Een aantal feministes was actief in uiterst-linkse partijen, maar daar moesten ze vrouweneisen onderschikken aan de algemene strategie. Net zoals een grote klassieke vrouwenorganisatie als de Katholieke Arbeiders Vrouwenbeweging (nu femma) rekening moest houden met de belangen van de christelijke zuil. De feministes van de tweede golf eisten het recht om vrouweneisen bovenaan de agenda te zetten, om zelf te beslissen wat hun strijdpunten waren en hoe ze zich emancipeerden.

De eerste jaren

Naast Dolle Mina waren in Vlaanderen de Pluralistische Actiegroepen voor Gelijke Kansen voor Man en Vrouw (PAG) actief. PAG was in Brugge ontstaan, net voor Dolle Mina, en wilde onder meer gelijkheid in het huwelijk en meer vrouwen in de politiek. PAG werkte over de politieke strekkingen heen, vandaar 'pluralistisch'. Dolle Mina was uitgesproken links: het analyseerde arbeid en gezin vanuit marxistisch perspectief en was erg actief in de strijd voor anticonceptie en abortus. Zowel PAG (Brugge, Roeselare, Mechelen, Leuven…) als het linkse feminisme van Dolle Mina (Antwerpen, Gent, Oostende, Brussel…) telden verschillende kernen. In beide groepen waren, zeker in het begin, ook mannen actief.

In april 1972 ontstond het Vrouwen Overleg Komitee (VOK). Daarin kwamen vrouwen uit verschillende organisaties samen om standpunten te bepalen en acties uit te werken. Het doel was niet om de achterliggende organisaties op één lijn te krijgen, wel om de stem van progressieve feministen allerhande luider te doen klinken. Het VOK coördineerde aan Nederlandstalige zijde de organisatie van de eerste Vrouwendag (11/11/1972).

In Franstalig België was de feministische beweging al even levendig. Opvallend was Marie Mineur, een Waalse groep door en voor fabrieksarbeidsters, geïnspireerd op Dolle Mina. Ook de Cahiers du GRIF (Groupe de Recherche et d'Information Féministe), een kwalitatief erg hoogstaand en vernieuwend tijdschrift, verdient een vermelding.  

Tweede helft jaren zeventig

Halfweg de jaren 1970 waren de hoogdagen van Dolle Mina en PAG voorbij en traden er nieuwe groepen op de voorgrond. De economische crisis gaf het linkse feminisme een impuls, en Dolle Mina kreeg een opvolger in de fem-soc beweging (feminisme-socialisme). In verschillende steden kwamen er vrouwenhuizen, waar vrouwen terecht konden voor een babbel, advies en vorming. De lesbische vrouwen organiseerden zich, eerst binnen vrouwenhuizen, vervolgens in aparte organisaties. Vluchthuizen vingen vrouwen en kinderen op die slachtoffer waren van geweld binnen het gezin. Het VOK groeide uit tot de spreekbuis van deze autonome vrouwenorganisaties. Er bestonden twee vrouwenboekhandels en met RoSa (Rol en Samenleving) kreeg de beweging in 1978 een eigen bibliotheek en documentatiecentrum. Helemaal aan het eind van het decennium ontstond Vrouwen Tegen de Krisis, uit protest tegen de hoge werkloosheid bij vrouwen.

Onder 'Acties' vind je meer over enkele spraakmakende acties uit de tweede golf.

Feminisme in golven?

De zogenaamde eerste feministische golf speelde zich af aan het einde van de 19de en het begin van de 20ste eeuw. Strijdpunten waren o.a. een beter meisjesonderwijs, het recht om beroepen als dat van advocaat uit te oefenen, gelijk loon en vrouwenstemrecht. Eén van de leidende figuren was Marie Popelin, die rechten had gestudeerd maar geen toestemming kreeg om advocaat te worden.

Geschiedkundigen wijzen erop dat de eerste en tweede golf veel meer in elkaar overlopen dan vaak wordt aangenomen. Neem het protest tegen het Burgerlijk Wetboek, dat de gehuwde vrouw afhankelijk maakte van haar man. Dat begon in de 19de eeuw, doorheen de 20ste eeuw verwierf de vrouwenbeweging verschillende aanpassingen, maar ook de tweede golf voerde er nog actie rond. Of de kritiek op het kerngezin, een vergeten hoofdstuk uit de eerste golf. Tegenover dat idee van continuïteit staat de overtuiging van feministes anno 1970, dat ze een nieuwe en revolutionaire beweging brachten.

Er wordt trouwens ook gesproken over een derde golf (in de jaren 1990) en zelfs een vierde, die net van start zou zijn gegaan.

Deze website is bedoeld als introductie en biedt dus geen volledige geschiedenis van de vrouwenbeweging. Onder 'meer over dit initiatief' vind je een verantwoording van de gemaakte keuzes en een lijst met literatuur en linken voor wie zich verder in het onderwerp wil verdiepen.